Sizə təqdim etdiyimiz bu kitabı 70 il ərzində gərgin mübarizədə yaranmış və yazılmış bir ömrün müxtəsər tarix kitabı kimi də qəbul etmək olar. Hər bir şəxsin yaratdığı həyat ta-
rixi, xalqın tarixinin kiçik bir parçası hesab olunur. Çünki hər bir kəndin, şəhərin, regionun tarixi vətən tarixinin bir hissəsini təşkil etdiyi kimi, hər bir fərdin tarixi də xalqın tarixinin bir hissəsini
özündə əks etdirir. Deməli, yazılan hər bir memuar, xatirə xalqın tarixinin zənginləşməsində müəyyən rola malikdir.

Kitabda Azərbaycan tarixnin 1920-1991-ci illər dövrünün tarixşünaslığı öz əksini tapıb. Müəllif 70 illik sovet dövrü tarixinin müqayisəli təhlilini verib. Kitabın yazılmasında arxiv materiallarından, çoxlu sayda kitab, məqalə və dissertasiyalardan mənbə kimi istifadə olunub. Kitab ali təhsilin bakalavriat, magistratura, doktorantura pillələrində təhsil alanlar üçün dərslik kimi nəzərdə tutulub. Bundan başqa elmi-tədqiqat işləri ilə məşğul olan dissertantlar, geniş oxucu kütləsi də kitabdan yararlana bilər. Kitab ali məktəblərin bakalavr, magistr və doktorantura pilləsində təhsil alan, universitetlərin “Mənbəşünaslıq və tarixşünaslıq” kafedrasında ixtisas kursu keçən tələbələr üçün dərslik kimi nəzərdə tutulub.

Monoqrafiya Azərbaycan tarixinin 1920-1991-ci illəri əhatə edən sovet dövrünə aiddir. Kitab yazılarkən sovet dövrünə aid mənbələrə, zəngin tarixşünaslığa, həmçinin mövzuya aid son illər yazılmış əsərlərə istinad edilmişdir. Kitab ali təhsilin bakalavr, magistratura, doktorantura
pillələrində təhsil alan şəxslər üçün nəzərdə tutulub. Bundan başqa kitabdan sovet dövrü ilə maraqlanan geniş oxucu kütləsi də yararlana bilər.

Kitab çağdaş Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının liderlərindən, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıcılarından biri və İdarə Heyəti üzvü, “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu layihəsinin müəllifi, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin Türkiyə və Pakistan tərəfindən tanınmasında misilsiz xidmətləri olmuş, Azərbaycan Respublikasında rəsmi qeydiyyatdan keçmiş ilk siyasi partiyanın – Milli İstiqlal Partiyasının yaradıcısı, 1992-2004-cü illərdə partiyanın sədri, hazırda fəxri lideri, 1992, 1998, 2003-cü illərdəki prezident seçkilərində Azərbaycan Respublikası Prezidentliyinə namizəd, 1990 –2000-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Komissiyasının üzvü, 60-dan artıq ölkənin 80-dən artıq sağmərkəzçi partiyasını özündə birləşdirən Beynəlxalq Demokrat İttifaqının sədr müavini Etibar Səlidar oğlu Məmmədovun 70 illik yubileyi münasibəti ilə üç cilddə hazırlanıb.

Kitab çağdaş Azərbaycan milli azadlıq hərəkatının liderlərindən, Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin yaradıcılarından biri və İdarə Heyəti üzvü, “Azərbaycan Respublikasının Dövlət Müstəqilliyi haqqında” Azərbaycan Respublikasının Konstitusiya Qanunu layihəsinin müəllifi, Azərbaycan Respublikasının dövlət müstəqilliyinin Türkiyə və Pakistan tərəfindən tanınmasında misilsiz xidmətləri olmuş, Azərbaycan Respublikasında rəsmi qeydiyyatdan keçmiş ilk siyasi partiyanın – Milli İstiqlal Partiyasının yaradıcısı, 1992-2004-cü illərdə partiyanın sədri, hazırda fəxri lideri, 1992, 1998, 2003-cü illərdəki prezident seçkilərində Azərbaycan Respublikası Prezidentliyinə namizəd, 1990 –2000-ci illərdə Azərbaycan Respublikası Milli Məclisinin və 1995-ci ildə Azərbaycan Respublikası Konstitusiya Komissiyasının üzvü, 60-dan artıq ölkənin 80-dən artıq sağmərkəzçi partiyasını özündə birləşdirən Beynəlxalq Demokrat İttifaqının sədr müavini Etibar Səlidar oğlu Məmmədovun 70 illik yubileyi münasibəti ilə üç cilddə hazırlanıb və II cild onun həyat yolunun, milli istiqlal mücadiləsinin ötən əsrin 1990-1995-ci illərdəki dövründən, ictimai-siyasi və elmi fəaliyyətindən bəhs edir.

AVCİYA-nın vitse-prezidenti, tarix üzrə elmlər doktoru, Azərbaycan Turizm və Menecment
Universitetinin professoru Məhərrəm Zülfüqarlının "Göyçay tarixi" kitabı Azərbaycanın
qədim tarixə malik bölgələrindən biri olan Göyçayın tarixinə həsr olunub. Kitab Göyçayın
miladdan əvvəl II minillikdən başlayaraq hazırkı dövrə qədər olan tarixinin ilk dəfə olaraq
kompleks şəkildə elmi tədqiqi nəticəsində ərsəyə gəlib və bakalavr, magistr, doktorant
səviyyəsində təhsil alan şəxslər, alimlər və regionun tarixi ilə maraqlanan bütün insanlar
üçün nəzərdə tutulub.

Kitab Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının layihəsi çərçivəsində nəşr olunub. Kitabda bolşevik, erməni-daşnak hərbi birləşmələrinə qarşı 1918-ci ilin iyun-iyul aylarında Göyçay qəzasında Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycan döyüşçülərinin qəhrəman mübarizəsindən bəhs olunur.

Bu kitab Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının layihəsi əsasında nəşr olunub. Kitabda Göyçay qəzasında bolşevik, erməni-daşnak qüvvələrinə qarşı 1918-ci ilin iyun-iyul aylarında baş vermiş döyüşlərdə Türkiyə və Azərbaycan döyüşçülərinin qəhrəman mübarizəsi Türkiyə tarixşünaslığı əsasında tədqiq edilib. Kitabda qardaş Türkiyə tarixçilərinin Qafqaz İslam Ordusu və Azərbaycan döyüşçülərinin qəhrəman mübarizəsindən bəhs edən elmi əsərləri araşdırılıb, müqayisəli təhlil edilib. Sizə təqdim olunun bu kitab Azərbaycanda Vətəndaş Cəmiyyətinin İnkişafına Yardım Assosiasiyasının layihəsi çərçivəsində “Göyçay döyüşləri”nə həsr olunmuş ikinci kitabdır.

Sizə təqdim etdiymiz kitabda bu günümüz üçün daha zəruri olan XVI – XIX əsrlər tarixinə yeni baxış öz əksini tapmışdır. Bu kitabın elmi əhəmiyyəti ondan ibarətdir ki, bu günə qədər əksər tarixçilərin müdafiə etdikləri sovet dövründən qalmış konsepsmiyalardan imtina edilmiş, tarixi hadisələrə bu günki siyasi proseslərin təsiri ilə subyektiv deyil, həqiqəti əks etdirən obyektiv münasibət bəslənilməsinə cəhd edilmişdir. Tarixi ədalətin bərpa olunmasına edilmiş bu cəhtin gələcəkdə daha da inkişaf etdirilməsinə ehtiyac var. Fikrimizcə XVIII əsrin ortalarına qədər eyni dövlətin vətəndaşları olaraq eyni tale yaşamış insanların varisləri olan Iran və Azərbaycanın
hazırki əhalisi mövcud müştərək tarixə "mənim" və ya "sənin" konteksindən deyil "bizim" konteksindən yanaşmasının vaxtı çoxdan çatmışdır. Məhz tarixi keçmişə bu cür yanaşma müasir dövrdə mövcud problemlərin həllinə yaxından kömək göstərə bilər.

Sizə təqdim olunan bu kitab altertaniv dərs vəsaiti kimi tərtib olunub. Dərs vəsaitində  bu vaxta qədər nəşr olunmuş kitablarda  tatar-monqollara olan münasibətdən fərqli baxış  öz əksini tapıb. Kitabın yazılmasında əsas məqsəd əvvəllər sovet tarixşünaslığının təsiri ilə yazılmış kitablarda monqol adlandırılan, lakin əksəriyyəti türklərdən ibarət olan  topluma düşmənçilikdən uzaq, obyektiv yanaşmanın formalaşmasına kömək etməkdir.

This book has been written as an alternative textbook on the history of
Azerbaijan in the twelfth to nineteenth centuries. The textbooks published so far largely
reflect a politicised attitude to this period, particularly to the role of the Tatar-Mongols
in national history. The main aim of the book is to help shape an objective scholarly
approach to the so-called Mongol, predominantly Turkic, community, previously
interpreted under the influence of Soviet historiography.

Dieses Buch ist als ein alternatives Lehrbuch über die Geschichte Aserbaidschans im zwölften bis neunzehnten Jahrhundert geschrieben worden. Die bisher erschienenen Schulbücher spiegeln vor allem eine politisierte Einstellung zu dieser Zeit wider, insbesondere zur Rolle der Tataren-Mongolen in der nationalen Geschichte. Das Hauptziel des Buches ist es, zu einer objektiven wissenschaftlichen Annäherung an die sogenannte mongolische, überwiegend türkische, Gemeinschaft beizutragen, die bisher unter dem Einfluss der sowjetischen Geschichtsschreibung interpretiert wurde.

Este libro ha sido escrito como un libro de texto alternativo sobre la historia de Azerbaiyán en los siglos XII al XIX. Los libros de texto publicados hasta ahora reflejan principalmente una actitud politizada hacia este periodo, en particular hacia el papel de los tártaros-mongoles en la historia nacional. El objetivo principal del libro es contribuir a la formación de un enfoque científico objetivo de la llamada comunidad mongola, predominantemente turca, interpretada anteriormente bajo la influencia de la historiografía soviética.

Questo libro è stato scritto come un libro di testo alternativo sulla storia dell'Azerbaigian nei secoli XII-XIX. I libri di testo pubblicati finora riflettono principalmente un atteggiamento politicizzato su questo periodo, in particolare sul ruolo dei tataro-mongoli nella storia nazionale. Lo scopo principale del libro è quello di contribuire a formare un approccio scientifico obiettivo alla cosiddetta comunità mongola, prevalentemente turca, precedentemente interpretata sotto l'influenza della storiografia sovietica.

Este livro foi escrito como um livro de texto alternativo sobre a história do Azerbaijão nos séculos XII a XIX. Os manuais publicados até agora reflectem principalmente uma atitude politizada em relação a este período, em particular ao papel dos Tártaros-Mongóis na história nacional. O principal objectivo do livro é ajudar a formar uma abordagem científica objectiva da chamada comunidade mongol, predominantemente turca, previamente interpretada sob a influência da historiografia soviética.

Эта книга написана как альтернативный учебник по истории Азербайджана ХІІІ-XIV веков. Изданные до сих пор учебники в основном отражают политизированное отношение к этому периоду, в частности к роли татаро-монголов в отечественной истории. Основная цель книги - помочь сформировать объективный научный подход к так называемому монгольскому, преимущественно тюркскому сообществу, ранее получившему свою интерпретацию под влиянием советской историографии.

Azərbaycanın çağdaş tarixinin dərindən öyrənilməmiş səhifələrindən biri də XX əsrin sonlarında yenidən qızışdırılan Dağlıq Qarabağ münanaqişəsi zəminində azərbaycanlıların yaşadığı kənd və rayonlarda törədilən soyqırım hadısələridir. Bu hadisələr zamanı çoxlu sayda yerli azərbaycan əhalisi erməni işğalçıları tərəfindən məhv edilməklə yanaşı, xeyli maddi – mədəniyyyət abidələri də məhv edilmişdir. Münaqişə başlayandan 547 memarlıq abidəsi, o cümlədən 5 dünya, 393 ölkə və 149 yerli əhəmiyyətli memarlıq abidəsi, 205 arxeoloji abidə, 927 kitabxana, 808 klub müəssisəsi, 85 musiqi məktəbi, 12 monument, 22 muzey, 4 şəkil qalereyası, 10 mədəniyyət və istirahət parkı, 4 dövlət teatrı və 2 konsert müəssisəsi dağıdılmış, beynəlxalq əhəmiyyətə malik 40 minə yaxın qiymətli və XI-XIX əsrlərin nadir muzey
əşyaları, erməni təcavüzkarları tərəfindən qarət edilmişdir.(1) Dağlıq Qarabağ probleminin 1988 – 2010 – cu illər tarixşünaslığının tədqiqi göstərir ki, bu mövzuda çoxlu sayda kitab və məqalələr yazılıb. (2) Lakin bunların mütləq əksəriyyəti yalnız yerli oxucu üçün nəzərdə tutulduğundan bu nəşrlərdən beynəlxalq ictimaiyyət demək olar ki, xəbərsizdir.

Azərbaycanın 3 min ildən artıq dövlətçilik tarixində 28 may 1918-ci ildən başlayaraq yaşadığımız hazırkı mərhələni də əhatə edən üç respublika: (I Respublika Azərbycan Xalq Cümhuriyyəti (28 may 1918 - 27 aprel 1920), II Respublika Azərbaycan Sovet Sosialist Respublikası (27 aprel 1920 -18 oktyabr 1991), III Respublika - Azərbaycan Respublikası (18 oktyabr 1991) dövrünün xüsusi yeri vardır. Bu illərdə Azərbaycana rəhbərlik etmiş şəxslər barədə məlumat vermək hazırkı dövr üçün böyük aktuallıq kəsb edir. Sizə təqdim olunan bu kitabda ilk dəfə olaraq üç respublika dövründə Azərbaycanda hakimiyyətdə olmuş şəxslər barədə qısa məlumat verilmişdir. Onların rəhbərlik etdiyi dövrlərin bir-birindən kəskin surətdə fərqlənməsinə, tarixdə mənfi və ya müsbət rol oynamalarına baxmayaraq Azərbaycana rəhbərlik etmiş şəxslər kimi fəaliyyətlərinin hərtərəfli, obyektiv tədqiq olunmasına böyük ehtiyac var. Təəssüflə qeyd olunmalıdır ki, bunların bəziləri haqqında ölkə əhalisi hələ də məlumatsızdır.

Kitabda qədim dövrlərdən bu günə kimi dünyanın bir sıra dövlətlərinin tarixinə, o cümlədən Azərbaycan tarixinə aid dərsliklərdə olmayan maraqlı faktlar, hadisələr, hüquqi sənədlər öz əksini tapıb. Kitabda həmçinin insanları düşündürən maraqlı tarixi hadisələr, dərs zamanı tələbələrin yorğunluğunu aradan qaldırmaq üçün tarixə aid faktlara söykənən maraqlı lətifələrin yer alması onu daha da maraqlı edir. Dərsliklər gənc nəslin biliklərininin artırılmasında mühüm rol oynayır. Lakin hazırda dərsliklərlə yanaşı əlavə materiallara, köməkçi vəsaitlərə də ciddi ehtiyac var. Sizə təqdim olunan bu kitabın yazılmasına maraq məhz həmin ehtiyacdan yaranıb. Kitab ali təhsilin bakalavr, magistrant, doktorant pillələrində təhsil alanlar və geniş oxucu kütləsi üçün nərədə tutulub.

Çar Rusiyası əsrlər boyunca müharibə vəziyyətində olduğu Osmanlı İmperiyası ilə sərhəd bölgəsində öz nəzarəti altında xristian dininin hakim olduğu bufer zona yaratmaq məqsədilə Qərbi Qafqazda erməni əhalisinin artması üçün qədimdən bəri bir siyasət həyata keçirmişdir. Erməniləri bu ərazilərə köçürdərək əhali arasındakı tarazlığı ermənilərin lehinə dəyişdirməyə çalışıblar. Bu gün həllini gözləyən Dağlıq Qarabağ münaqişəsi də bu siyasət
nəticəsində yaranıb. Məhz bu nəşr, xüsusilə 1918-ci ilin mart-aprel aylarında ermənilərin Azərbaycan türklərinə qarşı törətdikləri qətliamı aşkara çıxarmaq və beləliklə də bu vacib tarixi hadisənin bütün çılpaqlığı ilə göstərilməsinə imkan vermək məqsədini daşıyır.

“Şamaxı qırmızı terrorun hədəfində” (1930 - 40-cı illər repressiyaları) kitabı AVCİYA-nın Şamaxının XX əsr tarixi ilə bağlı 2011-ci ildən başlanmış layihəsinin davamı kimi nəzərdə tutul-
muşdur. Kitabda 1930-40-cı illərdə sovet hökumətinin Şamaxıda həyata keçirdiyi repressiyalardan, xüsusilə Təklə hadisəsindən və “Şamaxı prosesi”ndən ətraflı bəhs olunur.

Sərsəng su anbarının təsir dairəsində olan Ağdam, Ağcabədi, Bərdə, Tərtər, Göranboy, Yevlax rayonları ərazilərindəki tarixi və mədəniyyət abidələrinin tədqiqatına dair hesabat.

Müasir dövrdə Azərbaycan tarixinin müxtəlif problemlərinin yenidən tədqiqi aktuallığı ilə diqqəti cəlb edir. Çar Rusiyası və sovet dövründə Azərbaycan tarixinin saxtalaşdırılmış, obyektivlikdən uzaq tədqiq olunmuş mövzularından biri “Şimali Azərbaycanın çar Rusiyası tərəfindən işğalı” mövzusudur. Uzun illər bu mövzu “Azərbaycanın Rusiyaya birləşməsi”, “Azərbaycanın İran və Rusiya tərəfindən iki yerə parçalanması”, “Azərbaycanın İran və Rusiya tərəfindən bölüşdürülməsi” və s. ad altında öyrənilmişdir. Hazırda Azərbaycan tarixşünaslığında bu cür problemlərin həlli öz aktuallığı ilə diqqəti cəlb edir. Sizə təqdim olunan bu metodiki vəsaitin özünəməxsus cəhəti ondan ibarətdir ki, burada Azərbaycan tarixşünaslığının postsovet konsepsiyasına tənqidi yanaşılaraq, xalqın tarixi yaddaşının, milli özünüdərk ruhunun qorunması prinsipini əsas götürmüşdür. Problem öyrənilərkən, Azərbaycan Respublikasının müstəqilliyinin bərpasından sonra vətən tarixşünaslığında baş verən yenilikləri tədrisə daxil etmək əsas məqsəd kimi qarşıya qoyulmuşdur. Göstərilən xronoloji çərçivədə Azərbaycan torpaqlarının çar Rusiyası tərəfindən işğalı nəticəsində ölkədə baş verən sosial-iqtisadi və demoqrafik dəyişikliklərin baş verməsi, Azərbaycan xalqının Rusiya müstəmləkə siyasətinə qarşı mübarizəsi obyektiv şəkildə göstərilmişdir. Tədris vasitəsinin yazılmasında bir sıra mənbələrə, mövzuya aid nəşr olunmuş əsərlərə, ayrı-ayrı tarixçi tədqiqatçılarına və müəllifin öz tədqiqat əsərlərindən istifadə olunmuşdur. Metodiki işin yazılmasında əsas vəzifə mövzunu obyektiv şəkildə oxuculara təqdim etməkdir.

Məmməd Səid Ordubadinin son tarixi romanı dahi Azərbaycan şairi Nizami Gəncə-
nin həyat və yaradıcılığına həsr olunmuş “Qılınc və qələm” əsəridir. Yazıçı 1925-ci ildən başlayaraq Nizami Gəncəinin həyat və yaradıcılığını ciddi tədqiq edərək, 1925, 1939, 1941, 1943, 1947-ci illərdə buna aid müxtəlif jurnallarda məqalələr nəşr etdirib. Bütöv şəkildə isə “Qılınc və qələm” əsərinin I kitabı 1946-cı ildə, II kitabı isə 1948-ci ildə Azərnəşr tərəfindən çap olunub. Əsər 1965-cı ildə rus dilinə təcümə edilib. “Qılınc və qələm” tarixi romanı bədii əsər olmasına baxmayaraq, tarixi faktlara istinadən yazıldığına görə Azərbaycan tarixinin bir sıra problemlərinin öyrənilməsində mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Əsərdə Azərbaycan tarixinin şərəfli səhifələrindən biri olan Atabəylər dövlətinin tarixi də faktlar əsasında işıqlandırılıb. Bundan başqa M. S. Ordubadi bu əsəri sovet dövründə, özü də Stalin rejiminin tüğyan etdiyi bir dövrdə yazdığına görə əsərdə sovet ideologiyasına xas olan, xüsusi mülkiyyətə düşmən münasibətin, iməçiliklərin, kollektiv təssərrüfatların üstünlüklərinin təbliğinə də müəyyən yer verilib. Müəllif hətta Stalinin Azərbaycan xalqının etnogenezi ilə bağlı irəli sürdüyü səhv konsepsiyaya da sovet yazıçısına xas münasibət bildirib. Bu baxımdan əsər XX əsr Azərbaycan tarixnin, o cümlədən sovet dövrü tarixinin öyrənilməsi baxımından da aktualdır.

Kitab çar Rusiyası tərəfindən yer üzündən silinmiş Quba qalasının tarixinə həsr olunub. Kitabda Quba qalası ilə yanaşı Azərbaycanın digər qalaları haqqında da qısa məlumatlar verilib. Kitab 16 ildən artıq tədqiqatların nəticəsində ərsəyə gəlib. Uzun araşdırmalardan sonra yer üzündən silinmiş Quba qalasının 1811-ci ilə aid planının əldə olunmasını tədqiqatın uğuru hesab etmək olar. Bu plan yaxın gələcəkdə qala divarlarının maketinin hazırlanması, yeraltı tunellərin bərpa edilib turistlərin istifadəsinə verilməsi işində səlahiyyətli qurumlara yaxından kömək göstərə bilər. Kitab ali təhsilin bakalavr, magistrant, doktorant pillələrində təhsil alanlar və geniş oxucu kütləsi üçün nərədə tutulub.